Category Archives: Ólögmætt samráð

Ólögmætt samráð fyrirtækja

Samstarf fyrirtækja

Eins og sjá má af  flæðikortinu að neðan, getur það skipt máli fyrir fyrirtæki sem er aðili að samningi eða samstarfi sem í sjálfu sér er samkeppnishamlandi en uppfyllir undanþáguskilyrði samkeppnisreglna, hvort samningurinn/samstarfið fellur hvort tveggja undir það ákvæði EES samningsins sem bannar samkeppnishamlandi samninga og 10. gr. íslenskra samkeppnislaga sem einnig bannar samkeppnishamlandi samninga  eða hvort  10. gr. verði einungis beitt um viðkomandi samning/samstarf  vegna þess að það  hefur ekki áhrif á viðskipti milli aðildarríkja EES- svæðisins.

Ef samningur fellur „aðeins“ undir 10. gr. samkeppnislaga og ekki er sótt um undanþágu fyrir hann, enda þótt hann sé undanþáguhæfur, virðist Samkeppniseftirlitið ekki að eigin frumkvæði að því að taka til skoðunar hvort samningurinn sé undanþáguhæfur. (Klikkið á myndina til að stækka)

Eggert B. Ólafsson

Upplýsingasíður og samráð

Eggert B. Ólafsson
Skilgreining: Upplýsingavefur um verð.

Upplýsingavefur um verð er vefsíða eða gátt að netþjóni sem fyrirtækjasamtök reka í þeim tilgangi að gera neytendum og viðskiptavinum kleift að sækja sér upplýsingar um verð og önnur kjör sem í boði eru hjá aðildarfyrirtækjunum.

Inngangur

Upplýsingavefir um verð eru áhrifarík tæki fyrir neytendur til að afla upplýsinga um hvar bestu kjörin eru í boði á því sem þá vanhagar um. Ef slíkur vefur er hins vegar rekinn af  fyrirtækjasamtökum þar sem aðildarfyrirtækin birta upplýsingar um verð og söluskilmála sína, geta þau fylgst með hvað er í boði hjá öðrum fyrirtækjum innan samtakanna. Ef aðildarfyrirtækin eru keppinautar, myndi tilvist slíkrar síðu teljast fela í sér skipti á viðkvæmum viðskiptaupplýsingum og fara í bága við bann samkeppnislaga við verðsamráði.

Fyrirtækjasamtök og upplýsingavefir um verð

Upplýsingasíður fyrirtækjasamtaka um verð hjá aðildarfyrirtækjunum geta eytt samkeppnislegri óvissu á markaðnum og skaðað samkeppni. Vitneskja aðildarfyrirtækjanna um verð hjá hvert öðru getur auðveldað þeim að elta markaðshegðun hvers annars og vitneskjan gerir þeim kleift að fylgjast með hvort samhæfðri markaðshegðun er fylgt. Það verður því að gera ráð fyrir að fyrirtækjasamtökum sé ekki heimilt að veita aðildarfyrirtækjum sínum aðgang að upplýsingum sem, beint eða óbeint, sýna gildandi verð eða væntanlega verðlagningu hjá aðildarfyrirtækjunum.

Það sem er athugavert frá sjónarhóli samkeppnisreglnanna við miðlun fyrirtækjasamtaka á upplýsingum um gildandi verð gildir einnig um upplýsingamiðlun í gegnum verðupplýsingasíður. Upplýsingasíður um verð geta þó haft ýmislegt til síns ágætis sem eflir samkeppni. Verðupplýsingar sem neytendur hafa aðgang að á netinu auka gagnsæi á markaðnum sem auðveldar þeim samanburð. Neytendur fá betri yfirsýn yfir markaðinn og leitin að fyrirtækinu sem býður besta verðið og/eða mestu gæðin verður auðveldari. Aukið gagnsæi getur leitt til þess að fyrirtækin leggi meiri áherslu á að keppa í verðum til að fá  nýja viðskipatvini en þau myndu annars gera. Upplýsingasíður um verð eru einkum hentugar til þess að auka samkeppni á mörkuðum þar sem erfitt er að hafa yfirsýn yfir verð, gæði og viðskiptakjör.

Upplýsingavefur á vegum fyrirtækjasamtaka um verð sem að öðru jöfnu yrði talin brjóta gegn 10. og 12. gr. samkeppnislaga getur eftir atvikum fullnægt undanþáguskilyrðum 15. gr. laganna, (sjá nánar kafla 2.4 að framan). Þegar undanþáguhæfi er metið ræður úrslitum hvort jákvæði áhrif af upplýsingasíðunni vegi þyngra en þau neikvæðu áhrif að keppinautarnir skuli jafnóðum fá aðgang að nýjustu upplýsingum um verð keppinautanna. Við mat á lögmæti verðupplýsingasíðna þarf einnig að líta til þess hvernig markaðurinn er uppbyggður og hver einkenni hans eru. Þannig yrði að jafnaði talið líklegt að upplýsingaskipti í gegnum upplýsingavef myndu leiða til þegjandi samhæfingar á gagnsæjum markaði þar sem samþjöppun er auk þess mikil, eftirspurn stöðug og fyrirtækin eru áþekk hvert öðru að stærð.

Í leiðbeiningum ESA um lárétta samstarfssamninga er að finna tvö dæmi um miðlun verðupplýsinga um vefsíðu. Annað á að sýna löglegan vef en hitt ólöglegan. Í fyrra dæminu fer miðlunin fram í gegnum verðupplýsingasíðu sem opinber ferðaskrifstofa rekur. Upplýsingavefnum er sérstaklega ætlað að þjóna neytendum og sýnir gildandi (og bindandi) verð. Að mati ESA er þannig vefur löglegur. Í síðara dæminu eru það fyrirtækjasamtök sem standa fyrir upplýsingavefnum og upplýsingarnar eru aðeins ætlaðar aðildarfyrirtækjunum og upplýsingarnar varða væntanleg verð. Slíkur vefur myndi vera ólöglegur samkvæmt ESA.

Dæmi 1: Lögleg upplýsingasíða: Opinber upplýsingavefur fyrir neytendur – sýnir gildandi og bindandi verð

Opinber ferðaskrifstofa gerir samning við hópbifreiðafyrirtæki um að dreifa upplýsingum um gildandi verð fyrir ferðir með hópferðabifreiðum á opinni vefsíðu þar sem neytendur geta, þegar þeir fara in á síðuna, keypt farmiða á því verði og með þeim skilmálum sem tilgreindir eru á síðunni. Um gildandi (og bindandi) verð er því að ræða. Einnig kemur fram á vefsíðunni hverjum verðin standi til boða, (hvaða hópum), hvort greiða þurfi inn á fargjald við pöntun og við hvaða tímabil ferðir eru bundnar. Eftirspurn á viðkomandi markaði er stöðug, markaðurinn er tiltölulega einfaldur. Þá einkennist hann af samþjöppun og verðupplýsingarnar á síðunni gera markaðinn gagnsæjan.[1]

Mat ESA er að líkindi séu til þess að upplýsingavefur af þessum toga uppfylli skilyrði undanþágu skv. 3. mgr. 53. gr. EES samningsins, (undanþáguskilyrðin eru þau sömu og í 15. gr. samkeppnislaganna). Enda þótt upplýsingasíðan geti í ljósi markaðsgerðarinnar og efnis upplýsinganna takmarkað samkeppni, er líklegt að það gagn sem neytendur hafa af upplýsingamiðluninni vegi þyngra en sú samkeppnistakmörkun sem af henni leiðir. ESA leggur áherslu á að upplýsingamiðlunin um gáttina er opinber og að hún gagnist neytendum beint með því að lækka leitarkostnað. Neytendur sjá hvað er í boði og síðan ýtir þannig einnig undir verðsamkeppni. Jafnframt hafi það þýðingu að neytendur geta í raun keypt miða á tilgreindum verðum á síðunni.

Dæmi 2: Ólögleg upplýsingamiðlun um áformaða verðlagningu – eingöngu ætluð aðildarfyrirtækjunum. Samtök hópbifreiðafyrirtækja dreifa upplýsingum um verðlagningaráform aðildarfyrirtækja sinna um upplýsingavef sem fyrirtækin ein hafa aðgang að. Yfirgnæfandi líkur eru á að upplýsingamiðlun af þessum toga teldist ólögleg. Slík upplýsingamiðlun er mjög áhrifaríkt tæki til að ná fram samræmdri verðlagningu. Fyrirtækin geta hvenær sem er breytt verðum sem þau hafa fært inn á upplýsingavefinn ef þau sjá að keppninautar þeirra hafa sett inn hærri verð. Þetta gerir fyrirtækjunum kleift að sameinast um hærra verðstig án þess að eiga á hættu að markaðshlutdeild þeirra minnki. Þannig getur fólksflutningafyrirtæki A tilkynnt einn daginn að það hyggist hækka miðaverðið fyrir leiðina Reykjavík – Akureyri þann fyrsta næsta mánaðar. Keppinautarnir hafa aðgang að þessum upplýsingum og fyrirtæki A getur því beðið átekta og fylgst með viðbrögðum keppinautanna við þessum áformum. Ef fyrirtæki B setur inn á vefinn upplýsingar um sömu verðhækkun, heldur fyrirtæki A sig við áður tilkynnt verð. Fylgi fyrirtæki B hins vegar ekki á eftir með samskonar tilkynningu um verðhækkun og fyrirtæki A setti inna á upplýsingavefinn, hættir fyrirtæki A einfaldlega við að hækka sitt verð. Með endurteknum óbeinum samskiptum í gegnum upplýsingavefinn geta fyrirtækin að lokum náð saman um verðlagningu sem er hærri en hún myndi vera ef hvert fyrirtæki fyrir sig myndi ákveða sjálfstætt eigin verðlagningarstefnu.[2]

Dæmin tvö að framan úr leiðbeiningum ESA eru af sitt hvorum kantinum. Annað er skýrt dæmi um upplýsingamiðlun sem myndi vera leyfileg en það síðara er skýrt dæmi um ólöglega notkun á upplýsingagátt. Í raunveruleikanum er það hins vegar að líkindum svo að efni og eðli upplýsingasíðna fyrirtækjasamtaka liggi einhvers staðar á milli þessara tveggja póla. Það er því að ýmsu sem þarf að hyggja þegar fyrirtækjasamtök áforma að setja upp upplýsingavef um verð eða aðrar mikilvægar samkeppnisforsendur ef tryggja á að slíkur vefur samræmist samkeppnisreglum.

Það er ekki hægt að telja upp með tæmandi hætti hvaða atriði það eru sem fyrirtækjasamstök þurfa að huga að í tengslum við upplýsingasíður. Það er þó ljóst að slíkar síður verða a.m.k. að veita aðgang að upplýsingum sem þýðingu hafa fyrir viðskiptavini aðildarfyrirtækja viðkomandi samtaka. Það má ekki vera þannig að fyrirtækin geti notað vefsíðuna til að fá vitneskju um önnur atriði en þau sem viðskiptavinirnir geta nálgast með hjálp hennar. Upplýsingavefur má undir engum kringumstæðum vera skálkaskjól fyrir ólöglega miðlun samkeppnislega viðkvæmra upplýsinga til keppinautanna. Því verða upplýsingar sem settar eru inn á vefsíðu fyrirtækjasamtaka að vera um verð sem hvort tveggja eru gildandi og bindandi, þ.e.a.s. fyrirtækin verða að vera bundin af því að selja á því verði sem þau gefa upplýsingar um á síðunni. Að lokum má viðkomandi markaður ekki vera þannig að því er varðar gerð og einkenni að hann magni upp skaðlegar afleiðingar sameiginlegra upplýsingasíðna um verð fyrir samkeppni.

Á Norðurlöndunum (og vafalaust víðar) er mörg dæmi að finna um rafrænar  upplýsingasíður um verð og aðra viðskiptaskilmála í hinum ýmsu greinum og algengt er slíkum síðum sé haldið úti í samstarfi við yfirvöld. Í Noregi er t.d. starfræktur vefur fyrir tryggingartaka, www. forskringsguide.no og í Danmörku er til vefur með upplýsingum um innlánskjör og tengda skilmála í bönkum og sparisjóðum, www.basalindlånskonto.dk. Tilgangur þessara síðna er að gera neytendum kleift að fá betri yfirsýn yfir vörur og afurðir sem getur flókið er að bera saman. Setji fyrirtækjasamtök upp verðupplýsingavef er mikilvægt að öll fyrirtæki á viðkomandi markaði geti sett sínar upplýsingar inn á síðuna, einnig þau sem ekki eru aðilar að viðkomandi samtökum, til að vefurinn komi að sem mestum og bestum notum fyrir neytendur

[1]  Leiðbeinandi reglur ESA um gildi 53. gr. EES-samningsins gagnvart láréttum samstarfssamningum, mgr. 106.

[2] Leiðbeinandi reglur ESA um gildi 53. gr. EES-samningsins gagnvart láréttum samstarfssamningum, mgr. 105.

Markaðsspár og samráð

Eggert B. Ólafsson

Skilgreining: Markaðsspár taka til hvers konar efnis frá fyrirtækjasamtökum þar sem lýst er horfum eða væntingum um framtíðarþróun markaðar og/eða þátta í rekstrar- og efnahagsumhverfi. Spár geta jöfnum höndum byggst á opinberum gögnum, tölfræðilegum rannsóknum þriðja aðila eða á rannsóknum og mati viðkomandi samtaka. Það skiptir ekki máli fyrir samkeppnislegt mat á markaðsspám hvort þeim er komið formlega eða óformlega á framfæri við aðildarfyrirtækin. Þá gilda sömu samkeppnislegu sjónarmiðin um markaðsspár fyrirtækjasamtaka sem eingöngu eru birtar opinberlega og þær sem koma einungis fyrir augu aðildarfyrirtækjanna.

Spár fyrirtækjasamtaka um horfur á markaði geta verið um margvísleg efni. Þær geta t.d. varðað horfur í efnahagsþróun almennt eða afmarkaðra efni eins og t.d. þróun hrávöruverðs eða launakostnaðar í viðkomandi grein.

Ef spá er fallin til þess að hafa áhrif á samkeppnisforsendur sem eru mikilvægar á viðkomandi markaði, yrði að jafnaði talið að hún takmarki samkeppni í skilningi 10. gr. samkeppnislaga. Slíkar spár geta haft áhrif til samhæfingar á markaðshegðun aðildarfyrirtækjanna til tjóns fyrir virka samkeppni þar sem ekki verður komist hjá því að það sem fjallað er um í slíkum spám hafi áhrif á athafnir fyrirtækjanna sem aðila á markaði.

Fyrirtækjasamtök þurfa því að fara varlega í að gera spár aðgengilegar fyrir aðildarfyrirtæki sín. Jafnvel þótt spá sé gerð í tengslum undirbúning löggjafar eða hagsmunagæslu samtakanna gagnvart hinu opinbera, þýðir það ekki að óhætt sé án frekari athugunar að veita aðildarfyrirtækjunum aðgang að spánni. Fyrirtækjasamtök hafa hins vegar fulla heimild til að skýra frá og dreifa til aðildarfyrirtækja sinna upplýsingum um það sem hið opinbera telur vera framundan í efnahagslífi og einstaka atvinnugreinum svo framarlega sem það er gert á almennan og hlutlausan hátt.

Það er háð mati hverju sinni hvort spá telst samræmast samkeppnisreglunum eða ekki. Enda þótt niðurstaðan sé að birting tiltekinnar spár takmarki samkeppni, þarf það ekki að jafngilda því að spáin verði talin ólögleg. Ef spá sem komið er á framfæri leiðir til meiri hagkvæmni á markaði eða í framleiðslu til gagns fyrir neytendur kann að vera að dreifing hennar sé undanþáguhæf samkvæmt 15. gr. samkeppnislaganna, sbr. kafla 2.4 hér að framan.

Verðþróun

Ef fyrirtækjasamtök láta í té eða dreifa upplýsingum með prósentutölum í tengslum við horfur að því er varðar framtíðarverðþróun, er mikil hætta á að það yrði talið fela í sér brot á 12. gr., sbr. 10.gr. samkeppnislaga. Fái  aðildarfyrirtæki spá frá samtökum sínum um væntar meðaltalsverðhækkanir getur fyrirtækið með nokkurri vissu gengið út frá því að hin aðildarfyrirtækin muni hækka sín verð í samræmi við þá spá. Spá um verðþróun er því, með sama hætti og leiðbeinandi verð, fallin til þess að samhæfa verðlagningu aðildarfyrirtækjanna án þess að til frekari samskipta þurfi að kom á milli þeirra.

Dæmi: Ólögleg spá um verðþróun

Samtök skógariðnaðarins í Danmörku sendu mánaðarlega meðlimum sínum svo nefnda efnahagsvog sem sýndi væntingar samtakanna um þróun framboðs, eftirspurnar og verðs á þeim vörutegundum sem aðildarfyrirtækin seldu. Efnahagsvogin sagði fyrir um verðþróun á 11 tegundum óunnins viðar þrjá mánuði fram í tímann, hvort verð yrði óbreytt, hvort það myndi lækka, lækka mikið, hækka eða hækka mikið. Efnahagsvogin var unnin upp úr svörum frá aðildarfyrirtækjunum samkvæmt spurningalista sem var sendur út mánaðarlega til leiðandi fyrirtækja í greininni. Niðurstaða dönsku samkeppnisstofnunarinnar var að efnahagsvogin, ásamt sögulegum upplýsingum um 4 til 8 vikna gömul verð sem samtökin birtu einnig, myndi virka sem leiðbeiningar fyrir verðákvarðanir aðildarfyrirtækjanna sem bryti gegn samráðsbanni dönsku samkeppnislaganna.[1]

Spár um þróun kostnaðar

Spá fyrirtækjasamtaka um líklegar prósentuhækkanir á kostnaðarliðum myndi að jafnaði brjóta gegn 10. og 12. gr. samkeppnislaganna. Þegar aðildarfyrirtæki fær spá frá samtökum sínum um væntar kostnaðarhækkanir í hundraðshlutföllum má skilja það sem óbeina ráðleggingu um hve aðildarfyrirtækin geti að meðaltali kynnt miklar hækkanir fyrir viðskiptavinum sínum. Þetta getur haft samhæfingaráhrif á verðmyndun og skert samkeppni þar sem óhjákvæmilegt er annað en að aðildarfyrirtækin taki tillit til upplýsinganna þegar þau ákveða verð og framboð.

Sú hætta fylgir spám um kostnaðarþróun að fyrirtæki sem geta og hafa getað haldið kostnaði stöðugum í krafti meiri hagkvæmni láti viðskiptavini sína ekki njóta hagkvæmninnar í óbreyttum verðum þar sem þau geta reiknað með því að keppinautar með lakari kostnaðarhagkvæmni muni hvort eð er hækka sín verð í samræmi við þær kostnaðarhækkanir sem samtök þeirra kynna að séu framundan.

Dæmi: Samtök flutningafyrirtækja í Danmörku létu gera og birta greinargerð um hvernig rekstarkostnaður fyrir vörubifreiðar þróaðist nýliðið rekstrarár og hverjar kostnaðarhorfur væru á komandi ári. Í greinargerðinni voru t.d. tilgreindar tölur yfir áætlaðan bílstjórakostnað, viðgerðarkostnað, verð á hjólbörðum, tryggingariðgjöld, fjármagnskostnað, afskriftir og stjórnunarkostnað. Niðurstaða dönsku samkeppnisstofnunarinnar var að þessi spá um þróun kostnaðarliða bryti gegn samráðsbanni dönsku samkeppnislaganna.[2]

Spár sem fyrirtækjasamtök setja fram um kostnaðarþróun sem eru fyrst og fremst almenns eðlis og taka aðeins til kostnaðarliða sem eru utan þess sviðs sem aðildarfyrirtækin geta stjórnað eða haft veruleg áhrif á, geta verið löglegar ef ekki er unnt að nota einn eða fleiri kostnaðarliðanna sem sextant sem gerir fyrirtækjunum kleift að taka sama pól í hæðina við verðákvarðanir.

[1]  Ákvörðun dönsku samkeppnisstofnunarinnar frá 30. janúar 2002, Dansk Skovforenings Prisprognoser.

[2] Úrskurður áfrýjunarnefndar samkeppnismála í Danmörku frá 26. nóvember 2009, Interantional Transport Danmark.

Upplýsingamiðlun í formi skilaboða, ráðlegginga o.fl. getur fallið undir samráð

Eggert B. Ólafsson

Skilgreining: Skilaboð

Hugtakið skilaboð er notað í víðtækri merkingu í þessari grein þannig að undir hugtakið falla  hvers konar ályktanir, álit, tillögur, tilmæli, ábendingar, ráðleggingar, leiðbeiningar og yfirlýsingar frá fyrirtækjasamtökum sem beint er til aðildarfyrirtækjanna eða til stærri hóps, jafnvel alls almennings.

Skilaboð geta verið hluti af öðru efni eins og samþykktum (lögum) eða siðareglum samtaka, en þau geta einnig birst sem sjálfstæðar og óformlegar ráðleggingar, leiðbeiningar eða hvatning. Skilaboð geta bæði borist skriflega, t.d. í fréttabréfi eða með ársskýrslu og munnlega, t.d. á aðalfundum í samtökum eða á óformlegum fundum í undirnefndum eða sérfræðihópum samtaka.

Inngangur

Ályktanir, ráðleggingar, tilmæli og önnur skilaboð frá fyrirtækjasamtökum sem varða samkeppnisforsendur geta leitt til aukinnar samhæfingar í markaðshegðun aðildarfyrirtækjanna. Slík skilaboð geta orðið þess valdandi að aðildarfyrirtækin bregðist með sama eða áþekkum hætti við aðstæðum á markaðnum.

Ef skilaboð varða mikilvæga samkeppnisforsendu eru líkur á að þau séu ólögleg. Það stafar af því að í slíkum tilvikum er litið svo á að skilaboðin hafi óhjákvæmilega áhrif á markaðshegðun aðildarfyrirtækjanna. Það skiptir ekki máli hvort fyrirtækjunum sé skylt að fara eftir skilaboðunum, hvort þau fari eftir þeim í raun eða hvort skilaboðin varði aðeins hluta þeirrar starfsemi sem aðildarfyrirtækin stunda. Það sem ræður úrslitum er hvort skilaboðin eru fallin til þess að beina markaðshegðun fyrirtækjanna í einn farveg með þeim hætti sem getur takmarkað samkeppni.

Hafi fyrirtækjasamtök agavald yfir meðlimum sínum eru meiri líkur til þess að þeir telji sig bundna af skilaboðum frá samtökum sínum sem leiðir að jafnaði til sterkari samhæfingaráhrifa.

Það ræðst af aðstæðum í hverju tilviki hvort skilaboð frá fyrirtækjasamtökum sem varða samkeppnisforsendur eins og verð, framleiðslu og sölu eða kostnað eru lögleg eða ekki. Í köflum 3.2 – 3.5 hér á eftir er gerð grein fyrir því til hvers þurfi að líta við mat á lögmæti skilaboða.

Áður en lengra er haldið er þó rétt að ítreka að skilaboð fyrirtækjasamtaka sem að öðru jöfnu yrðu talin brjóta gegn 10 gr. og 12. gr. samkeppnislaganna geta eftir atvikum verið lögleg vegna undanþáguákvæðisins í 15. gr. samkeppnislaganna.

Verð

Ef fyrirtækjasamtök koma skilaboðum á framfæri sem hafa þýðingu fyrir verðákvarðanir aðildarfyrirtækjanna, getur það takmarkað samkeppni þar sem að það gerir aðildarfyrirtækjunum kleift að sjá fyrir hvaða verðstefnu keppinautar þeirra muni fylgja. Skilaboð fyrirtækjasamtaka sem varða verð falla því undir bannákvæði samkeppnislaganna með sama hætti og upplýsingaskipti milli fyrirtækjanna sjálfra um verð myndi gera. Yfirleitt þarf ekki að meta hvort verðskilaboðin hafi í raun raskað samkeppni þar sem skilaboð sem hafa þýðingu fyrir verðákvarðanir fyrirtækja eru að jafnaði talin hafa að markmiði að takmarka samkeppni.

„Verðsamkeppni er kjarni samkeppnisréttarins og gerir 10. gr. samkeppnislaga ríka kröfu um sjálfstæði varðandi alla þætti verðlagningar. Ákvæðið er því brotið ef fyrirtæki hafa samráð um hvers konar atriði sem tengjast verðlagningu þeirra. … Upplýsingaskipti falla hér undir, sbr. einnig [nýjan dóm] dómstóls ESB frá því í mars 2015 í Dole málinu. Í áliti Kokott aðallögsögumanns í því máli kom fram að upplýsingaskipti milli keppinauta um atriði sem hafa þýðingu fyrir verðákvörðun feli í sér einkar skýrt brot á reglunni um sjálfstæði keppinauta og sú regla sé undirstaða virkrar samkeppni. …. Er því sérstaklega skýrt í samkeppnisrétti að upplýsingaskipti sem hafa þýðingu fyrir verðákvörðun teljast hafa það að markmiði að raska samkeppni.“[1]

 

Dæmi: Ólögleg skilaboð um yfirvofandi hækkanir á matarverði

Á vettvangi Félags íslenskra stórkaupmanna (FÍS) fóru fram umræður um verðlagsmálefni aðildarfyrirtækja sem störfuðu á sviði matvöru innan FÍS. Einnig var fjallað um þörfina fyrir að koma sjónarmiðum heildsalanna á framfæri í allri umfjölluninni um hækkandi matvöruverð og hvernig best væri að fjalla um málið á opinberum vettvangi og hvernig best væri að stýra umræðunum. Í kjölfarið birtust fréttir í fjölmiðlum þar sem m.a. var vitnað í framkvæmdastjóra FÍS og fjallað um málið undir fyrirsögninni „Matarverð að hækka um 30%.“ Lét framkvæmdastjórinn hafa eftir sér að það kæmi honum ekkert á óvart ef matarverð myndi hækka um 20-30% á allra næstu vikum og mánuðum. Samkeppniseftirlitið taldi að þessi umfjöllun innan FÍS og hin opinberu skilaboð fælu í sér brot á 12. gr., sbr. 10. gr. samkeppnislaga. Málinu lauk með sátt.[2]

Matið á lögmæti skilaboða sem varða verð ræðst af öðru leyti af því hvernig þau eru kynnt, hvernig þau eru sett fram og hvers konar verðlagningu þau varða. Hér á eftir eru tilgreind dæmi um skilaboð um ýmsar tegundir verðlagningar sem að jafnaði myndu teljast ólögleg.

Fast verð

Ef fyrirtækjasamtök dreifa skilaboðum um verð til samtaka, t.d. í formi samþykktrar verðskrár með föstum verðum sem ætlast er til að aðildarfyrirtækin noti strax eða síðar, brýtur það gegn 10.  og 12 gr. samkeppnislaga.

Dæmi: Ólögleg verðskrá

Félag íslenskra hljómlistarmanna (FÍH) gaf út verðskrá fyrir organistadeild félagsins. Í verðskránni voru tilgreind föst verð fyrir organleik í kirkjum við útfarir og brúðkaup. Útgáfa gjaldskrárinnar braut gegn 10. gr. sbr. 12. gr. samkeppnislaga og var FÍH gert að greiða kr. 100.000,- í sekt til ríkissjóðs.[3]

Leiðbeinandi verð

Samþykktir fyrirtækjasamtaka um leiðbeinandi verðskrár eða ráðleggingar um leiðbeinandi verð á tilteknum vörum eða þjónustuþáttum eru ekki heimilar samkvæmt samkeppnislögum. Öll skilaboð til eða á milli fyrirtækja á sama sölustigi um leiðbeinandi verð eru fallin til þess að stýra verðlagningu og draga þar með úr samkeppni þar sem skilaboðin hafa óhjákvæmilega áhrif á verðákvarðanir meðlima samtakanna.

Dæmi: Ólögleg leiðbeinandi verðskrá

Á vettvangi félagsins Jeppavinir, félags fyrirtækja sem stunda ferðaþjónustu á sérútbúnum torfærubifreiðum, var rætt um hvernig best væri að útfæra gjaldskrár fyrir akstur í jeppaferðum með ferðamenn og hvert gjald fyrir þær skyldi vera að lágmarki. Höfðu samtökin og nokkur aðildarfyrirtæki samtakanna samráð um gerð og birtingu leiðbeinandi verðskráa, samræmdu viðskiptaskilmála og áttu í öðrum samskiptum um verðlagningu. Gjaldskrárnar sem samkomulag náðist um voru sendar meðlimum á póstföng þeirra. Samkvæmt ákvörðun Samkeppniseftirlitsins fólu þessi samskipti í sér brot á 12. gr., sbr. 10. gr. samkeppnislaga. Málinu lauk með sátt og bæði samtökin sjálf og aðildarfélögin greiddu sektir í ríkissjóð.[4]

Eftir gildistöku samkeppnislaga nr. 8/1993 sóttu mörg starfsgreinafélög um undanþágu til að mega gefa út leiðbeinandi verðskrár til notkunar í viðkomandi grein. Meðal þessara félaga voru Tannlæknafélag Íslands, Félag íslenskra arkitekta, Lögmannafélag Íslands, Samtök dagmæðra, Félag ráðgjafarverkfræðinga og Samband íslenskra tannsmíðaverkstæða. Öllum undanþágubeiðnunum var hafnað þar sem undanþáguskilyrði voru ekki uppfyllt.

Dæmi: Ólöglegt að miða við gjaldskrá sem er fallin úr gildi

Lögmanafélag Íslands fékk til úrskurðar kvörtun vegna gjaldtöku lögmanns. Við mat á hvað teldist hæfileg þóknun fyrir vinnu lögmannsins leit stjórn LMFÍ til leiðbeinandi gjaldskrár félagsins sem hafði verið í gildi áður en fyrstu samkeppnislögin tóku gildi sem bönnuðu slíkar gjaldskrár. Samkeppnisráð sagði að sú háttsemi stjórnar Lögmannafélags Íslands að bera saman gjaldtöku einstakra lögmanna við gjaldskrárliði í gjaldskrá L.M.F.Í. frá 1. júlí 1992 til að meta hvað talist geti „hæfilegt endurgjald“, leiddi til þess að hinni ólögmætu gjaldskrá væri í raun viðhaldið. Umrædd háttsemi Lögmannafélagsins væri því til þess fallin að draga úr samkeppni milli lögmanna. Hún braut því gegn 12. gr., sbr. 10. gr. samkeppnislaga.[5]

Lágmarksverð

Hvers konar skilaboð fyrirtækjasamtaka um lágmarksverð brjóta gegn 10. og 12. gr. samkeppnislaga. Lágmarksverð eins og nafnið bendir til er verð sem bannað er eða ráðlagt er að selja ekki undir. Bannið við skilaboðum um lágmarksverð gildir án tillits til þess hvort lágmarksverðið er kynnt aðildarfyrirtækjunum sem leiðbeinandi lágmarksverð eða bindandi lágmarksverð.

Dæmi: Ólöglegt bann í siðareglum við undirboðum

Í siðareglum félags löggiltra endurskoðenda í Danmörku var ákvæði sem bannaði félagsmönnum að afla sér endurskoðunarverkefna eða ráðgjafarþjónustu með því að bjóða þóknanir undir því sem almennt væri tekið fyrir viðkomandi þjónustu í greininni. Þetta var talið brjóta gegn þeim ákvæðum danskra samkeppnislaga sem samsvara 10. og 12. gr. íslensku samkeppnislaganna.[6]
Dæmi: Ólöglegt að leiðbeina um og ráðleggja notkun lágmarksverðs

Félag jólatrjáaræktenda í Danmörku sendi út fréttabréf þar sem ein fyrirsögnin var: Hvað kemur svo í hlut félagsmanna í ár? Í fréttinni var síðan rakið hvaða verð hafi fengist á síðasta ári og síðan endaði fréttin á þeirri ráðleggingu að rétt verðákvörðun þurfi að taka mið af markaðsaðstæðum og því að verðin virðast, samkvæmt þeim fáu sölum sem hafa átt sér stað, ætla að verða í kringum kr. [xx] per fet í hinum ýmsu tegundum. Fyrir þetta og fleira sem samtökin birtu á heimasíðu sinni voru þau og framkvæmdastjóri þeirra dæmd í sekt fyrir samkeppnislagabrot.[7]

Hámarksverð

Skilaboð frá fyrirtækjasamtökum sem varða eða tengjast hámarksverði brjóta gegn 10. og 12. gr. samkeppnislaga. Ef fyrirtækjasamtök koma t.d. á framfæri skilaboðum um æskilegt þak á álagningu, væri það brot á lögunum nema undanþága hafi verið veitt samkvæmt 15. gr. samkeppnislaga. Það skiptir með öðrum orðum ekki máli hvort skilaboðin eru um leiðbeinandi eða bindandi hámarksverð.

Enda þótt hámarksverð komi í sjálfu sér ekki í veg fyrir verðsamkeppni á markaði þar sem aðildarfyrirtæki mega jú selja undir hámarksverðinu, eru skilaboð samtaka fyrirtækja sem lúta að slíkri verðlagningu fallin til þess að virka sem vegvísir fyrir þegjandi samhæfingu eða samstilltar aðgerðir um verðlagningu í viðkomandi grein. Hvati aðildarfyrirtækjanna til að selja á lægra verði myndi að jafnaði vera takmarkaður. Jafnframt getur hámarksverð falið í sér óbeina ráðleggingu um að hækka verð. Ef fyrirtækjasamtök mæla t.d. með að gilt hámarksverð hækki í takt við ársverðbólgu er mikil hætta á að aðildarfyrirtækin hækki verð sín árlega í samræmi við verðbólguna. Því er hætta á að ráðleggingar fyrirtækjasamtaka um tiltekið hámarksverð hafi áhrif til samhæfingar í verðlagningu og verðþróun á markaðnum.

Dæmi: Ólöglegt hámarksverð

Landssamtök tjaldstæðaeigenda í Danmörku samþykktu hámarksverð fyrir hjólhýsi og húsbíla sem skyldu gilda á „camping“ svæðum þeirra allra. Tilgangurinn var að koma í veg fyrir of há verð sem myndi leiða til þess að fjöldi hjólhýsa- og húsbílaeigenda myndi „tjalda“ utan tjaldstæða sem bæði gæti truflað umferð og spillt fallegum svæðum. Þrátt fyrir göfugan tilgang samþykktarinnar taldi danska samkeppnisstofnunin að hún stangaðist á við samkeppnislög. [8]
Undanþágur frá banni við hámarksverði

Allar íslensku leigubílastöðvarnar sem bjóða þjónustu á höfuðborgarsvæðinu og á suðurnesjum hafa fengið tímabundnar undanþágur samkvæmt 15. gr. samkeppnislaga til að gefa út sameiginlega ökutaxta fyrir bifreiðastjóra á viðkomandi stöð. Það eru þó ekki bifreiðastöðvarnar sjálfar sem ákveða hámarkstaxtana heldur hagsmunafélag bifreiðastjóra á hverri stöð. Hver leigubifreiðastjóri með stöðvarleyfi er í raun sjálfstætt fyrirtæki í skilningi samkeppnislaga og hver þeirra gæti í raun ákvarðað sinn taxta sjálfur.[9]

Verðlistar

Útgáfa og dreifing verðlista af hálfu samtaka fyrirtækja án tillits til dreifingarmáta og án tillits til þess hvort verð séu tilgreind sem leiðbeinandi eða bindandi verð er óheimil samkvæmt 10. og 12. gr. samkeppnislaga. Tilgreini verðlisti hins vegar eingöngu hámarksverð kann hann að vera löglegur sbr. það sem segir um undanþáguskilyrði samkvæmt 15. gr. samkeppnislaga og það sem segir hér á undan um hámarkstaxta leigubifreiðastöðva.

Afslættir

Ákvörðun um afslátt er verðákvörðun. Því eru allar samþykktir og upplýsingar milli fyrirtækja um afslætti og afsláttarprósentur ólöglegar.

Dæmi: Ólögleg ákvörðun fyrirtækjasamtaka um sameiginlegt afsláttartilboð

Klasi hf., sameiginlegt félag nokkurra apóteka, sendi inn á öll á heimili landsmanna auglýsinga- og kynningarrit sem bar heitið „Apótekið“. Auk þess lá ritið frammi í velflestum apótekum. Á forsíðu og baksíðu kynningarritsins var rækilega gerð grein fyrir 20% sumarafslætti apótekanna. Á innsíðum voru kynntar ýmsar snyrti- og hreinlætisvörur og tilgreint hvaða vörur væru seldar með 20% afslætti. Í ákvörðunarorði Samkeppnisráðs sagði m.a.: „Með útgáfu kynningarritsins „Apóteksins“, þar sem neytendum er boðinn samræmdur 20% afsláttur af nánar tilgreindum vörum, hafa Klasi hf. annars vegar og einstök apótek sem hlut eiga í fyrirtækinu hins vegar, gerst brotleg við bannákvæði IV. kafla samkeppnislaga.“[10]

Framleiðsla og sala[11]

Það er ekkert því til fyrirstöðu að fyrirtækjasamtök upplýsi meðlimi sína um almenn atriði sem tengjast framleiðslu og sölustarfsemi í viðkomandi atvinnugrein. Slíkar upplýsingar geta verið um framfarir og nýjungar í framleiðsluaðferðum og markaðssetningu. Ráðleggingar og ábendingar um að tileinka sér nýjung myndu í flestum tilvikum samræmast samkeppnislögunum svo framarlega sem ekki fælist í því tilraun til að stilla saman aðgerðir eða til að takmarka nýsköpun og vöruþróun með einhverjum hætti.

Sama gildir um skilaboð um önnur almenn atriði sem varða framleiðslu- og sölustarfsemi aðildarfyrirtækja ef þau snerta ekki samkeppnisforsendur. Skilaboð sem lúta að t.d. að umhverfisvernd, vinnuvernd, góðum viðskiptaháttum og siðferði í viðskiptum og hvatning um að gera miklar kröfur í slíkum málum eru þannig fullkomlega leyfileg samkvæmt samkeppnisreglunum. Þetta á einnig við um ýmis konar upplýsingar og vitneskju sem þýðingu hefur fyrir starfsemi aðildarfyrirtækjanna, t.d. upplýsingar um verkföll og útflutnings- eða innflutningsbönn á mikilvægum mörkuðum. Þá myndu upplýsingar um hættur sem komið hafa í ljós í tengslum við tiltekna framleiðsluaðferð teljast eðlilegur hluti af þjónustu fyrirtækjasamtaka við meðlimi sína, enda þótt upplýsingarnar geti komið sumum aðildarfyrirtækjum betur en öðrum. Það er þó skilyrði sem endranær að fyrirtækjasamtökin hafi ekki með afskiptum sínum áhrif á samkeppnisforsendur með þeim hætti sem takmarkar samkeppni.

Dæmi: Leyfilegt að samþykkja skilyrði sem lúta að vinnuvernd

Samtök gosdrykkja- og ölframleiðenda leituðu álits á því hjá dönsku samkeppnisstofnuninni hvort þau mættu setja reglur um móttökuskilyrði hjá verslunum og veitingastöðum fyrir vörur þeirra þegar þær væru keyrðar út svo tryggt væri að heilsu bifreiðastjóranna væri ekki teflt í voða þegar þeir afhentu vörurnar. Samkvæmt hinum nýju reglum fengju móttökuaðilarnir sanngjarnan frest til að bæta aðstæður hjá sér fyrir móttöku á þungavöru, en væri það ekki gert yrðu vörurnar skyldar eftir á gangstéttinni fyrir utan. Danska samkeppnisstofnunin taldi að skilyrðin væru sanngjörn og eðlileg auk þess sem ekkert benti til þess að viðkomandi fyrirtæki hefðu samræmt afhendingarskilmála sína að öðru leyti. Samtökunum var því leyfilegt að setja þessar reglur og kynna þær verslunum og veitingastöðum.[12]

Fyrirtæki verða að ákveða aðgerðir sínar á markaðnum á grundvelli eigin forsendna. Það sem sker úr um hvort skilaboð fyrirtækjasamtaka til aðildarfyrirtækja sinna um framleiðslu og sölu eru lögleg er hvort skilaboðin geti, horft fram á við, haft áhrif á áætlanir og ákvarðanir þeirra á markaðnum þannig að samkeppni verði minni eða hverfi. Því myndi það brjóta gegn 10. og 12. gr. samkeppnislaga ef fyrirtækjasamtök hvettu fyrirtæki innan samtaka sinna til að takmarka framleiðslu til að geta verðlagt vörur sína hærra.

Dæmi: Ólöglegt að hvetja til takmörkunar á framboði

Samtök kartöflubænda í Danmörku hvöttu meðlimi sína til að taka ekki upp hluta uppskeru sinnar og takmarka þannig framboð í því skyni að að halda uppi verði. Þetta var talið fela í sér samráð um takmörkun og stýringu á framboði og samkeppnisyfirvöld í Danmörku sektuðu samtökin fyrir uppátækið.[13]

Fyrirtækjasamtök mega ekki senda frá sér skilaboð sem má skilja sem hvatningu, ábendingu, ráðleggingu eða tilmæli um að aðilar þeirra hagi sér með tilteknum hætti eða láti eitthvað ógert í atvinnustarfsemi sinni. Þannig bryti það gegn 10. og 12. gr. samkeppnislaga ef samtök hvetja aðildarfyrirtæki sín til að keppa ekki við hvert annað, hvort sem það er gert með beinum eða óformlegum hætti, t.d. í siðareglum eða samþykktum samtaka um góða viðskiptahætti.

Dæmi: Ólöglegt að hvetja til þess að keppa ekki um viðskiptavini kolleganna

Félag dýralækna í Danmörku var með ákvæði í siðareglum sínum þar sem sagði að það væru góðir starfshættir ef dýralæknar í félaginu létu vera að halda þeim sem viðskiptavinum sem aðrir dýralæknar vísuðu til þeirra, t.d. vegna sérfræðiþekkingar eða vegna þess að kollegi væri tímabundið forfallaður. Í siðareglunum sagði einnig að það væri góður starfssiður að opna ekki dýralæknastofu sem væri innan 15 km. radíusar frá stofu sem nýlátinn kollegi hefði rekið áður en hún væri seld, en þó þyrfti ekki að bíða lengur en í 6 mánuði til að sjá hvort dýrlæknastofan seldist. Hvoru tveggja var talið  brjóta gegn samkeppnislögum.[14]
Dæmi: Ólöglegt að takmarka markaðssetningu félagsmanna

Samtök útfararstofa í Danmörku voru með ákvæði í samþykktum sínum þar sem sagði: (i) að samtökin ein mættu auglýsa þjónustu félagsmanna í sjónvarpi eða útvarpi, (ii) að mælst væri til þess að félagsmenn birtu ekki verð í auglýsingum í blöðum og tímaritum þar sem það gæti valdið misskilningi og (iii) að ekki mætti auglýsa að tilteknir liðir eða þættir í þjónustu félagsmanna væru ókeypis. Danska samkeppnisstofnunin úrskurðaði að ákvæðin brytu gegn þeim ákvæðum dönsku samkeppnislaganna sem samsvara 10. og 12. gr. íslensku samkeppnislaganna.[15]

Þá myndi það brjóta gegn 10. og 12. gr. ef fyrirtækjasamtök hvettu aðildarfyrirtæki sín til að takmarka sölustarfsemi sína, t.d. með því að nota ekki tilteknar dreifingarleiðir eða söluaðferðir og skiptir í því sambandi ekki máli þótt virðingarverðar ástæður kunni að liggja þar að baki. Sama gildir um hvatningu til viðskiptabanns (boykott) gagnvart tilteknum viðskiptavini eða birgi. Slíkar hvatningar eru fallnar til þess að eyða þeirri samkeppnislegu áhættu sem samkeppnislögin ganga út frá að eigi að fylgja sjálfstæðri ákvörðun hvers aðildarfyrirtækis fyrir sig um þegar dreifingarleiðir eða söluaðferðir eru valdar.

Dæmi: Ólöglegt að hvetja til þess að setja ekki verð inn á vefsíðu. Samtök bifreiðaverkstæða í Danmörku hvöttu verkstæði  til að setja ekki inn upplýsingar um tilboð í viðgerðir á þjónustuvefsíðu bifreiðaeigenda þar sem bifreiðaeigendur gátu borið saman viðgerðarkostnað hjá hinum ýmsu verkstæðum. Hvatningin var birt í fagtímariti stéttarinnar og endurtekin á aðalfund stjórnar samtakanna. Samkeppnisyfirvöld í Danmörku töldu að í þessu fælist sameiginleg og samræmd áætlun um að hvetja meðlimi samtakanna til að nota ekki viðkomandi vefsíðu. Slík hvatning bryti gegn samráðsbanni dönsku samkeppnislaganna.[16]

Dæmi: Ólöglegt að hvetja til þess að selja ekki tilteknar vörur

Samtök atvinnulífsins í Danmörku lögðu fram 13 punkta áætlun fyrir hönd dagvörukaupmanna sem var liður í baráttunni gegn offitu og óheilbrigðum lífsháttum. Einn þátturinn í áætluninni var að fyrirtæki í greininni tækju ekki vítamínbætt matvæli í sölu. Danska samkeppnisstofnunin taldi að þetta jafngilti hvatningu til viðskiptabanns sem væri alvarlegt brot á samkeppnislögum.

Kostnaður[17]

Skilaboð fyrirtækjasamtaka sem varða kostnað og kostnaðarupplýsingar geta haft bein áhrif á verðlagningu aðildarfyrirtækjanna. Slík skilaboð geta haft samhæfingaráhrif og skert samkeppni milli fyrirtækjanna þar sem þau geta á sama hátt og beinar ráðleggingar um verð, virkað sem vegvísir fyrir útreikning og mat á vægi kostnaðarliða.

Almennar og hlutlausar upplýsingar um kostnað

Það er ekkert því til fyrirstöðu að fyrirtækjasamtök upplýsi meðlimi sína með almennum hætti um kostnað sem fyrirtækin ráða engu um hver er og sem fyrirtækin geta ekki haft áhrif á. Þetta geta verið upplýsingar um hækkandi hráefnisverð, fréttir af þróun í alþjóðlegum kauphöllum, heimsmarkaðsverð á ýmsum afurðum og upplýsingar um skatta og gjöld, svo dæmi séu nefnd. Upplýsingar fyrirtækjasamtaka um kostnað teljast hlutlausar svo framarlega sem þar koma ekki fram væntingar um kostnaðarþróun (sbr. kafli 5 hér á eftir) eða annað sem líta má á sem hvatningu um tilteknar verðhækkanir.

Almennar yfirlýsingar af hálfu fyrirtækjasamtaka sem þáttur í umræðu í þjóðfélaginu – og við stjórnvöld- um að tilteknar kostnaðarhækkanir hljóti að lokum að lenda á neytendum, myndu að jafnaði ekki fara í bága við samkeppnislög. Þetta er þó með fyrirvara um að í slíkri yfirlýsingu felist ekki hvatning til ákveðinna verðhækkana og að hún tengist ekki verðhækkunaráformum viðkomandi samtaka fyrir hönd aðildarfyrirtækjanna.

Ólöglegt að hvetja til tiltekinna verðhækkana vegna kostnaðarhækkana

Ef í umfjöllun fyrirtækjasamtaka um kostnaðarhækkanir felst bein eða óbein hvatning til  tiltekinna verðhækkana, brýtur það að jafnaði gegn 10. og 12. gr. samkeppnislaga. Slík skilaboð eru talin bein eða óbein ráðlegging um hve mikla verðhækkun aðildarfyrirtækin geti með sanngirni farið fram á, og hún væri þar með fallin til þess – án þess að til frekari samskipta þyrfti að koma á milli aðildarfyrirtækjanna – að samræma verðlagningu þeirra. Það skiptir ekki máli í þessu sambandi hvaða áhrif skilaboðin hafa, þ.e.a.s. hvort  mörg, fá eða ekkert fyrirtækjanna taki mið af skilboðunum í verðákvörðunum sínum.

Dæmi: Ólögleg ályktun og umræða um verðhækkanir vegna kostnaðarhækkana

Í kjölfar Búnaðarþings 2008 birtist umfjöllun í Morgunblaðinu undir fyrirsögninni „Sátt um hækkanir nauðsyn.“ Í fréttinni var fjallað um nýafstaðið Búnaðarþing og skýrt frá því að á þinginu hafi mikið verið rætt um hækkandi verð aðfanga í landbúnaði og sagt að vöruverðshækkanir á afurðum bænda væru óumflýjanlegar. Við rannsókn málsins af hálfu Samkeppniseftirlitsins kom m.a. í ljós að kjaranefnd Bændasamtakanna hafði ályktað að afurðaverð til bænda yrði að hækka í samræmi við aukinn tilkostnað og að fulltrúar á þinginu hefðu rætt og rökstutt á opinberum vettvangi ákveðna hækkunarþörf í tilteknum búgreinum og hvenær hækkanirnar þyrftu að koma til framkvæmda.

Bændasamtökin lögðu m.a. á það áherslu í svörum sínum til Samkeppniseftirlitsins að bændur hefðu ekki gert með sér neitt samkomulag um slíkar verðhækkanir og að þær væru einungis óhjákvæmileg afleiðing þess verulega kostnaðarauka sem hefði orðið. Um það hafi aðeins verið rætt og ályktað á Búnaðarþingi 2008. Þá héldu samtökin því fram að það væri beinlínis rangt að öll umfjöllun um verðlagsmálefni af einhverju tagi á vettvangi hagsmunasamtaka á borð við Bændasamtök Íslands geti talist hafa að markmið að takmarka samkeppni í skilningi samkeppnisréttar. Þá bentu samtökin á að þau ummæli sem voru viðhöfð af hálfu samtakanna og vísað var til í andmælaskjali Samkeppniseftirlitsins hafi einfaldlega verið of víðtæk og almenn til að unnt væri að álykta að þau hafi verið til þess fallin að hafa áhrif á samkeppni.

Niðurstaða Samkeppniseftirlitsins byggði hins vegar á því að aðgerðir BÍ hafi haft það að markmiði að raska samkeppni í skilningi 10. gr. samkeppnislaga og að við beitingu ákvæðisins skipti ekki máli, þegar aðgerðir hafa að markmiði að raska samkeppni, með því t.d. að hafa áhrif á verð, hvort áhrifin hafi í raun komið fram. Málinu lauk með 10.000.000 króna sektargreiðslu í ríkissjóð.[18]

Enda þótt upplýsingum um kostnaðarhækkanir fylgi ekki hugmyndir eða skoðanir af hálfu fyrirtækjasamtaka um hve mikla verðhækkun tiltekin kostnaðarhækkun kalli á, geta slík skilaboð engu að síður verið í andstöðu við 10. og 12. gr. samkeppnislaganna. Á þetta einkum við ef um er að ræða kostnaðarþætti sem hafa mismikla þýðingu fyrir fyrirtækin í greininni þar sem þau geta með rekstrarákvörðunum sínum haft áhrif á vægi viðkomandi kostnaðarliða í sinni starfsemi. Við slíkar aðstæður geta almennar upplýsingar um kostnaðarhækkanir  virkað sem skilaboð um hve mikla verðhækkun aðildarfyrirtækin geti rökstutt fyrir viðskiptavinum sínum og þar með væru upplýsingarnar, án þess að til frekari samskipta þyrfti að koma á milli aðildarfyrirtækjanna, fallnar til þess að samhæfa verðlagningu þeirra þar sem öll fyrirtækin gætu notað sama rökstuðninginn til að hækka verð án tillits til hækkunarþarfar hvers og eins.

Dæmi: Ólöglegt ákvæði um samræmingu og skiptingu á kostnaðarhækkunum

Með stoð í samþykktum sínum ákváðu samtök heildsala með raflagnaefni í Hollandi  á sex mánaða fresti hve mikið fyrirtæki innan samtakanna mættu hækka reikninga sína fyrir seldar en óafhentar vörur til rafverktaka vegna verðhækkana frá birgjum. Tilgangur þessa fyrirkomulags var að dreifa áhættunni milli heildsalanna og rafverktakanna af slíkum verðhækkunum á gildistíma verksamninga um byggingarframkvæmdir sem að jafnaði væri langur. Einstaka fyrirtæki innan samtakanna gátu því ekki sjálf ákveðið hvort og að hvaða marki þau gæfu út aukareikninga vegna verðhækkana frá birgjum. Framkvæmdastjórn Evrópusambandsins taldi að þetta fyrirkomulag bryti gegn því ákvæði  Rómarsáttmálans sem bannar samráð.[19]

Efnahagsleg ólga  –  aukin hætta á ólöglegum skilaboðum

Dæmin tvö í þessum kafla um ólöglega hvatningu af hálfu Félags íslenskra stórkaupmanna og Bændasamtaka Íslands til verðhækkana eru frá þeim tíma sem miklar sviptingar voru í íslensku efnahagslífi. Samkeppniseftirlitið tók bæði málin til rannsóknar í mars 2008. Málin urðu tilefni fréttatilkynningar frá Samkeppniseftirlitinu þar sem einkar skýrt kemur fram hvers forsvarsmenn fyrirtækjasamtaka og fyrirtækja þurfa að gæta í umfjöllun um verðlagsmál á opinberum vettvangi:

 „Að undanförnu hefur talsvert verið fjallað um hækkun á verði á ýmsum tegundum af vöru og þjónustu. Af þessu tilefni vill Samkeppniseftirlitið árétta að umfjöllun og upplýsingaskipti milli keppinauta um verð, væntingar um verðlag eða fyrirætlanir um breytingar á verði, geta raskað samkeppni og skaðað hagsmuni neytenda. Hið sama getur átt við um umfjöllun á opinberum vettvangi ef fyrirsvarsmenn fyrirtækja gefa t.d. nákvæmar upplýsingar um fyrirhugaðar verðhækkanir eða lýsa yfir vilja til verðhækkana. Þannig getur slík umfjöllun verið til þess fallin að hvetja keppinauta á markaði til verðhækkana og stuðlað að ólögmætu samráði.

Sömuleiðis getur umfjöllun af þessu tagi á vettvangi samtaka fyrirtækja varðað við samkeppnislög, sem banna samtökum fyrirtækja að ákveða samkeppnishömlur eða hvetja til hindrana sem bannaðar eru samkvæmt lögunum. Í banni samkeppnislaga við samráði felst að fyrirtæki ákveði að öllu leyti sjálfstætt hvernig þau hegði sér á markaði og hvernig þau verðleggi vörur sínar og þjónustu. Mega samtök fyrirtækja með engu móti vinna gegn þessu sjálfstæði félagsmanna sinna með því t.d. að hvetja til eða réttlæta verðhækkanir. Í þessu ljósi telur Samkeppniseftirlitið afar mikilvægt að forsvarsmenn fyrirtækja og samtaka fyrirtækja gæti þess sérstaklega að opinber umfjöllun af þeirra hálfu feli ekki í sér beina eða óbeina hvatningu til verðhækkana á viðkomandi markaði. Slík háttsemi er til þess fallin að valda neytendum og atvinnulífinu tjóni.“ (Úr fréttatilkynningu Samkeppniseftirlitsins frá 27. mars 2008).

[1]  Ákvörðun Samkeppniseftirlitsins nr. 11/2015, Brot BYKO ehf. á 10. gr. samkeppnislaga, bls. 63.

[2]  Ákvörðun Samkeppniseftirlitsins nr. 5/2009, Brot Félags íslenskra stórkaupmanna á 12. gr., sbr. 10. gr.

samkeppnislaga nr. 44/2005.

[3]  Ákvörðun Samkeppnisráðs nr. 5/2006. Síðar á árinu 2006 sótti FÍH um undanþágu á grundvelli 15. gr. samkeppnislaga til að mega gefa út samræmda verðskrá fyrir organistadeild félagsins vegna organleiks við útfarir og við kistulagningu. Var undanþágan veitt.

[4]  Ákvörðun Samkeppniseftirlitsins nr. 30/2012, Brot Jeppavina og aðildarfyrirtækja félagsins á 10. og 12. gr. samkeppnislaga.

[5] Ákvörðun Samkeppnisráðs nr. 36/1997, Gjaldskrá Lögmannafélags Íslands. Staðfest með úrskurði Áfrýjunarnefndar samkeppnismála nr. 16/1997.

[6] Ákvörðun dönsku samkeppnisstofnunarinnar frá 20. febrúar 2013, Foreningen Danske Revisorers kollegiale regler.

[7]  Dómur Hæstaréttar Danmerkur frá 30. ágúst 2010 í máli 319/2009, Dansk Juletræsdyrkerforening.

[8]  Ákvörðun dönsku samkeppnisstofnunarinnar frá 27. mars 2006, DK-Camps anvendelse af horisontal prisaftale.

[9]  Sjá t.d. ákvörðun Samkeppniseftirlitsins nr. 35/2014, Ósk leigubílastöðvarinnar Hreyfils um undanþágu frá bannákvæðum samkeppnislaga til að gefa út sameiginlegan ökutaxta fyrir leigubifreiðar sem aka undir merki stöðvarinnar.

[10]  Ákvörðun Samkeppnisráðs nr. 26/1995, Samræmt afsláttartilboð Klasa hf. og apóteka sem hlut eiga í Klasa.

[11]    Sjá skilgreiningu í kafla 2.5.

[12]   Ákvörðun dönsku samkeppnisstofnunarinnar frá 17. desember 2003, Pladsen til Kassen.

[13] Dómur undirréttar í Kolding frá 6. september 2011 í máli nr. 1-4944/2010, Dansk  Kartoffelproducentforening.

[14] Úrskurður áfrýjunarnefndar samkeppnismála í Danmörku frá 9. desember 2013, Den Danske Dyrlægeforening.

[15] Ákvörðun dönsku samkeppnisstofnunarinnar frá 22. desember 2010, Brancheforeningen Danske Bedemænds etiske regler.

[16] Úrskurður áfrýjunarnefndar samkeppnismála í Danmörku frá 21. október 2014, Centralforeningen af Autoreparatörer i Danmark.

[17] Sjá skilgreiningu í kafla 2.5.

[18] Ákvörðun Samkeppniseftirlitsins nr. 9/2009, Brot Bændasamtaka Íslands á banni samkeppnislaga við verðsamráði.

[19] Ákvörðun framkvæmdastjórnar EB frá 26. október 1999 í máli IV/33/884, Nederlandse Federative Vereniging voor de Groothandel op Elektrotechnisch Gebied and Technische Unie.